Op 27 juni 2018 kwam de Australiër Robert Long in Leuven spreken over “The social psychology of risk”. Prebes leden konden zich voor deze inspirerende lezing inschrijven. Kon je er niet bij zijn, maar ben je toch benieuwd naar wat er aan bod kwam? We vatten hieronder de inzichten die werden toegelicht kort voor jou samen.
Gedrag en beslissingen van mensen worden beïnvloed door de sociale context
Waarom is het volgen van instructies vaak moeilijk? Waarom levert het organiseren van veiligheidscampagnes en -trainingen niet altijd het gewenste resultaat op? Robert Long zoekt oorzaken voor deze en andere veiligheidsissues in de discipline van de ‘sociale psychologie’. Sociale psychologie is de wetenschappelijke studie naar hoe de mens (en zijn beslissingen, gedrag, gedachten,…) wordt beïnvloed door anderen (de sociale context). Dit is niet te verwarren met het psycho-sociale, dat in de risicocontext gerelateerd is aan onder meer mentale gezondheid (stress, burn-out,…).
Meer werknemers zien een onveilig situatie? De kans op een oplossing daalt!
Het omstandereffect (in het Engels: bystander effect) is een verschijnsel dat optreedt als mensen in een groep getuige zijn van een noodsituatie of misdrijf, maar niet ingrijpen. De theorie gaat ervan uit dat, hoe meer mensen getuige zijn, hoe kleiner de kans is dat er iemand daadwerkelijk ingrijpt. Een mogelijke verklaring is de “diffusion of responsibility”, waarbij mensen in groep makkelijker de verantwoordelijkheid van zich af kunnen schuiven, en minder druk voelen om zelf het probleem aan te pakken. Doordat iedere omstander denkt dat de ander het wel oplost, helpt er uiteindelijk niemand. Een andere verklaring is de behoefte aan conformiteit (het is belangrijker om tot een groep te horen dan gelijk te hebben…). Mensen vergelijken zich onbewust met anderen, en gaan hun gedrag hier ook naar aanpassen. Als anderen in een onveilige situatie niet reageren, zal men zelf ook minder snel reageren en ervan uitgaan dat er wel niets aan de hand zal zijn.
Ook op de werkvloer kan deze theorie toegepast worden, bijvoorbeeld op het zien van onveilige situaties. Het bystander effect gaat ervan uit dat hoe meer werknemers een onveilige situatie zien, hoe lager de kans dat de situatie gemeld en aangepakt zal worden. Hoe hieraan tegemoet komen? Maak individuele werknemers bewust van hun eigen verantwoordelijkheden. Creëer een mindset die indruist tegen de diffusion of responsibility: “Als ik het niet oplos, lost niemand het op”.
“Checklists make people dumb”
Robert Long is prediker van het standpunt dat “paperwork does not keep you safe”. De administratieve rompslomp en het invullen van checklists zorgen er immers voor dat mensen risico-avers gaan worden, en dat ze niet meer zélf gaan nadenken over risico’s en veiligheid. Men mag er niet van uit gaan dat, als je een checklist hebt overlopen en hebt afgevinkt, bijvoorbeeld een betekenisvolle risicobeoordeling werd uitgevoerd.
Robert Long ontwikkelde een eigen versie van de cultuurladder (gebaseerd op de Hearts & Minds methode van Patrick Hudson), namelijk “The Human Dymensions Risk Maturity Matrix”. De figuur toont een maturiteitsladder die een organisatie moet beklimmen als men de veiligheidscultuur wil optimaliseren. De laagste treden – in het rood – reflecteren de focus op administratie en de papierwinkel. Als een organisatie zich op de oranje treden bevindt, focust men voornamelijk op het individu en de psychologie. Op de groene treden besteedt de organisatie voornamelijk aandacht aan de interactie tussen mensen, zijnde de sociale psychologie.
Steek het woord “faith” in de definitie van risico
Robert Long toonde verschillende verkeersflimpjes van mensen die nipt aan de dood ontsnapten. De boodschap? Er bestaat wel degelijk zoiets als “faith” – maar dan niet in de religieuze betekenis. Als je het begrip “risico” definieert, is het volgens Long noodzakelijk om het aspect van “faith” hierin te includeren, en verandert dit ook de hele denkwijze op het vlak van risicobenadering. We gaan immers niet op een louter rationele basis om met de risico’s in het leven. Anders zouden we ons bijvoorbeeld niet in verkeer begeven (maar we doen dat wel omdat we vertrouwen hebben in de technologie van auto’s, in onze eigen rijvaardigheden, enzovoort).
Dat smaakt naar meer?
Meer informatie over deze discipline is terug te vinden via de website www.humandymensions.com en de blog van Robert Long via www.safetyrisk.net.